ارزیابی تحولات قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 در باب قصاص و دیه ی زن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران (پردیس فارابی قم)

چکیده

میان زن و مرد در حکم قصاص و دیه تفاوت هایی دیده می شود. چنان که دیه ی قتل زن نصف دیه ی قتل مرد است و اگر مردی زنی را عمداً به قتل برساند، اولیاء دم زن در صورتی می توانند مرد را قصاص کنند که نصف دیه ی مرد را به او بپردازند و اگر بخواهند از او دیه بگیرند، مطابق نظر بیشتر فقها باید مرد قاتل به پرداخت دیه راضی باشد؛ این در حالی است که اگر زنی، مردی را عمداً به قتل برساند زن بدون پرداخت دیه به ولی دم مرد قصاص می شود. وجود مقرراتی از این قسم باعث انتقاد از قانون شده بود. حکم دیه و تفاوت آن در زن و مرد برگرفته از نص قرآنی نیست، بلکه برگرفته از روایات است و روایات خلاف آن نیز وجود دارد که قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 بر اساس آن روایات اصلاح شده است و سعی شده با اتخاذ راه کارهایی بخشی از اشکالات فوق رفع شود؛ در قسمت دیه، پیش بینی جبران تفاوت دیه ی زن از صندوق تأمین خسارت های بدنی و در قسمت قصاص - با پیروی از نظر فقهی دیگری- امکان الزام مرد جانی به پرداخت دیه ی زن و نیز امکان پرداخت فاضل دیه ی زن از سوی بیت المال و در نتیجه کمک به اولیاء دم زن مقتول برای قصاص نمودن مرد قاتل، از جمله ی این راه کارهاست. تلاش قانون گذار در این موارد گر چه گاه تقدیرکردنی است، اما در مواردی هم نقدپذیر است.

کلیدواژه‌ها


×      ابن ادریس حلی، محمد 1411ق. السرائر، قم، النشر الاسلامی.
×      ابن حمزه، محمدبن علی الطوسی 1408. الوسیله الی نیل الفضیله، قم، مکتبة آیة الله العظمى المرعشی النجفی.
×      ابن زهره، سید 1417ق. غنیه النزوع، موسسه الامام الصادق (ع).
×      ابن‌ فارس‌بن‌ زکریا، احمد 1404ق.معجم مقاییس‌اللغة، قم، مرکز النشر، مکتب الاعلام الاسلامی.
×      ابن‌ منظور، محمدبن ‌مکرّم 1408ق.  لسان‌العرب، بیروت، دارالاحیاء الترات‌العربی.
×      جوادی آملی، عبدالله 1375. زن در آینة جلال و جمال؛ قم، اسراء.
×      حاجی‌ده‌آبادی، احمد 1384. قواعد فقه دیات‌ (مطالعه تطبیقی در مذاهب اسلامی)، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
×      حاجی‌ده‌آبادی، احمد 1391. قواعد فقه جزایی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
×      حاجی‌ده‌آبادی، احمد. «فاضل دیه و حیطه اختیار ولی دم، در قتل زن»، مطالعات راهبردی زنان، س 12، ش 45، (پاییز 1388) (الف).
×      حاجی‌ده‌آبادی، احمد. «قصاص و دیه زن»، حقوق اسلامی، سال 6، ش 22، (پاییز 1388) (ب).
×      حسینی روحانی، سید محمد صادق 1378. استفتائات قضائیه.
×      حسینی روحانی، سید محمد صادق 1414ق. فقه الصادق، قم، دارالکتاب.
×      حلی جعفر بن الحسن 1409ق. شرایع الاسلام، قم، استقلال.
×      خویی، سید ابوالقاسم 1496ق. مبانی تکمله المنهاج، دارالهادی و لطفی.
×      دهخدا، علی‌اکبر 1377. لغت‌نامه، تهران، مؤسسة انتشارات و چاپ لغت‌نامه‌های دانشگاه تهران.
×      سلار، ابی یعلی حمزه‌بن عبدالعزیز دیلمی 1414ق. المراسم العلویه، قم، المعاونه الثقافیه للمجمع العالمی لاهل البیت (ع).
×      صدوق، محمد بن علی بن حسین 1415ق. المقنع، قم، موسسه الامام الهادی (ع).
×      طریحی، فخرالدین 1416. مجمع البحرین، تهران، کتابفروشی مرتضویی.
×      طوسی، محمد بن حسن 1417ق. النهایه، قم، منشورات قدس.
×      عاملی، شیخ حر 1414ق. وسایل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، احیاء التراث.
×      علیدوست، ابوالقاسم 1381. فقه و عقل، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی.
×      فاضل لنکرانی، محمد 1377، جامع­المسائل، قم، مطبوعاتی امیر.
×      فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد 1409ق.العین، قم، دارالهجره.
×      فیروزآبادی، نجم‌الدین. قاموس‌المحیط، بیروت، دارالمعرفه.
×      فیومی، احمد‌بن‌محمد 1415ق. مصباح‌المنیر، قم، دارالهجره.
×      گنجینه استفتائات قضایی.تابستان 1392
×      مدنی کاشانی، آقا رضا 1410. کتاب القصاص للفقهاء والخواص، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، دوم.
×      مرکز تحقیقات فقهی قوه قضاییه 1381 و 1382. مجموعه آرای فقهی، قضایی در امور کیفری، قم.
×      مروارید، علی اصغر 1410ق/ 1990م. سلسلة الینابیع الفقهیه، بیروت، دارالتراث.
×      ------- 1419ق. المصادر الفقهی‍ة، بیروت، دارالتراث.
×      مصطفوی،سیدحسـن 1368. التحقیـق فـی کلمات القـرآن‌الکریم، تهران، وزارةالثقافة والارشاد الاسلامی.
×      مغنیه، محمد جواد 1981م. التفسیر الکاشف، بیروت، دارالعلم للملایین.
×      نجفی، محمد حسن 1367. جواهر الکلام، دارالکتب الاسلامیه.