وضع شناسی و تحلیل گفتمان نظریه پردازی های اجتماعی از الگوی خانواده ی مطلوب در ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جامعه شناسی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری تخصصی جامعه شناسی فرهنگی دانشگاه تهران

چکیده

همواره کیی از اهداف و دستاوردهای نظریه پردازی در حوزه ی مطالعات اجتماعی خانواده، الگوسازی از این نهاد بنیادین جامعه بوده است. این نظریه پردازی ها بیشتر برآمده از گفتمانی خاص است. از این رو، نوعی دوسویگی معرفت شناسی میان یک الگوی خانواده (به مثابه دستاورد نظریه) و یک گفتمان مشخص وجود دارد. در این مقاله تلاش می شود تا ضمن بازخوانی متون و طبقه بندی آنها و با استفاده از روش تحلیل گفتمان، به بازنمایی دو الگوی خانواده ی مدرن مدنی و ایرانی اسلامی که حاصل دو طیف غالب از نظریه پردازی های مطالعات اجتماعی خانواده در ایران هستند، پرداخته شود. در مجموع به نظر می رسد که علی رغم وجود پاره ای از ویژگی های مثبت که در الگوی مدرن مدنی شناسایی می شود. الگوی خانواده ی ایرانی- اسلامی مزایای بالقوه ی بیشتری دارد.

کلیدواژه‌ها


- آزاد ارمکی، تقی 1390. جامعه شناسی خانواده‌ی ایرانی، تهران، سمت.
- آزاد ارمکی، تقی و مهناز زند و طاهره خزاعی. «روند تغییرات فرهنگی اجتماعی خانواده‌ی تهرانی طی سه نسل»، فصل نامه‌ی علوم انسانی دانشگاه الزاهرا (س)، سال 12 و 13 ش 44 و 45، (1382).
- آقاگل زاده، فردوس 1385. تحلیل گفتمان انتقادی، تهران، علمی و فرهنگی.
- احمدی، حمید 1388. بنیادهای هویت ملی ایرانی، تهران، پژوهشکده‌ی مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
- امیری، مجتبی. «روش شناسی آسیب شناسی خانواده و دست‌یابی به الگوی بهینه با رویکرد بومی، پژوهش‌نامه وابسته به پژوهشکده‌ی تحقیقات استراتژیک، ش 45، (1388).
- بابایی، محبوبه. الگوی خانواده و سبک فراغت جنسیتی در تهران، خانواده و پژوهش، سال 2، ش 3، (1384).
- باقری، شهلا. راهبرد نظریه‌پردازی در جامعه‌شناسی جنسیت و جامعه‌شناسی خانواده، مطالعات راهبردی زنان،  سال 13، ش50،‌ (1389).
- بستان، حسین. «تشیع و تأثیر آن بر خانوادهدر ایران»، شیعه شناسی، سال 3، ش 11، (1384).
- بستان، حسین و همکاران 1385. اسلام و جامعه شناسی خانواده، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
- بلیکی، نورمن 1387. طراحی پژوهش‌های اجتماعی، ترجمه‌ی حسن چاوشیان، تهران، نی.
- بیرو، آلن 1370. فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه‌ی باقر ساروخانی، تهران، کیهان.
- جلایی پور، حمید رضا. «دموکراسی گفت و گویی با اشاره‌ای به ایران»، جامعه‌شناسی ایران، ش 17، (1383).
- ------------ . «چرا خانواده‌ی مدنی در ایران رهایی بخش است؟»، زنان، ش 130، (1385).
- ------------ . «ایران جامعه‌ای مدرن اما بد قواره»، بازتاب اندیشه، ش 89 و 90، (1386).
- جلایی پور، حمید رضا و جمال محمدی 1388. نظریه‌های متأخر جامعه شناسی، تهران، نی.
- جلایی پور، محمدرضا. «چشم انداز خانواده»، بازتاب اندیشه، ش 44، (1382).
- جمعی از پژوهشگران 1391. جریان شناسی گفتمان‌های همسو و معارض انقلاب اسلامی، تهران، اندیشکده‌ی راهبردی تبیین.
- دارابی، علی 1389. جریان شناسی سیاسی در ایران، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه‌ی اسلامی.
- دفتر مطالعات تحقیقات زنان حوزه‌ی علمیه‌ی قم. «خانواده‌ی امروز و آسیب‌های آن»، بسته‌ی مقاله، ش 15، (1392).
- نوابی نژاد، شکوه. «آسیب‌ها و الگوهای مطلوب خانواده»، زن و خانواده، تهران، دبیرخانه نشست اندیشه‌های راهبردی، (1391).
- رضایی، جمال و علی اصغر نراقی. «بررسی الگوی خانواده‌ی سالم در سیره‌ی پیامبر اسلام(ص)»، فدک، سال 1، ش ش، (1389).
- سالاری‌فر، محمد رضا 1385. خانواده در نگرش اسلام و روان شناسی، تهران، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سمت.
- سلطانی، سید علی اصغر. «تحلیل گفتمان به مثابه‌ی نظریه و روش»، علوم سیاسی، سال 7، ش 28، (1383).
- سلطانی، مهدی. « الگوی ساختار خانواده‌ی مطلوب از دیدگاه اسلامی»، معرفت، سال 2، ش 3، (1390).
- شکربیگی، عالیه 1390. مدرن گرایی و سرمایه ی اجتماعی خانواده: درآمدی بر جامعه شناسی خانواده در ایران، تهران، جامعه‌شناسان.
- صادقی فسایی، سهیلا و ایمان عرفان منش. «تحلیل جامعه شناختی تأثیرات مدرن شدن بر خانواده ی ایرانی و ضرورت تدوین الگوی ایرانی اسلامی»، زن در فرهنگ و هنر، دوره ی 5، ش 1، (1392).
- عرفان منش، ایمان. بازنمایی الگوهای خانواده و مناقشات گفتمانی آن ها در ایران، (پایان نامه‌ی کارشناسی ارشد، رشته‌ی جامعه شناسی، دانشگاه تهران) 1392.
- علوی تبار، علی رضا. «خانواده‌ی سنتی گزینه‌ای نا ممکن»، بازتاب اندیشه، ش 95، (1386).
- فاضلی، نعمت اله و شیوا علینقیان. «گونه شناسی الگوهای در حال ظهور زندگی خانوادگی در شهر تهران»، مجموعه مقاله‌های اعضای کارگروه زنان و فرهنگ شهری، (1391).
- فرکلاف، نورمن 1379. تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمه‌ی فاطمه شایسته پیران و همکارن، تهران، مرکز مطالعات و - تحقیقات رسانه های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1379.
- قائمی، علی 1363. نظام حیات خانواده در اسلام، تهران، انجمن اولیا و مربیان.
- قوامی، نسرین السادات. گونه شناسی انواع خانواده های بازنمایی شده در فیلم های تلویزیونی، پایان نامه‌ی کارشناسی ارشد، رشته ی مطالعات زنان، دانشگاه تهران)، (1388).
- گاردنر، ویلیام 1386. جنگ علیه خانواده، ترجمه‌ی معصومه محمدی، تهران، دفتر مطالعات و تحقیقات زنان.
- گیدنز، آنتونی 1382. جامعه شناسی، ترجمه‌ی منوچهر صبوری، تهران، نی.
- مرکز مطالعات زنان دانشگاه تهران 1386. بررسی عوامل مؤثر در تحکیم خانواده، تهران.
- مطهری، مرتضی 1357. نظام حقوق زن در اسلام، قم، صدرا.
- ------------ 1385. انسان و ایمان، تهران، صدرا.
- معین، محمد 1378. فرهنگ فارسی، تهران، امیرکبیر.
- مک دانل، دایان 1380. مقدمه‌ای بر نظریه‌های گفتمان، ترجمه‌ی حسین علی نوذری، تهران، فرهنگ گفتمان.
- مک کارتی، جین ریبنز و روزالیند ادواردز 1390. مفاهیم کلیدی در مطالعات خانواده، ترجمه‌ی محمد مهدی لبیبی، تهران، علم.
- نصر، سید حسین 1384. جوان مسلمان و دنیای متجدد، ترجمه‌ی مرتضی اسعدی، تهران، طرح نو.
- نقوی، محمد علی 1377. جامعه شناسی غربگرایی، تهران، امیرکبیر.
- ون داک، تئون ادریانوس 1382. مطالعاتی در تحلیل گفتمان، ترجمه‌ی پیروز ایزدی و همکاران، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- Gee, James Paul 1999. An Introduction to discourse analysis: Theory and method, Routledge.
- Hakim, Catherine 2003. Models of the Family in Modern societies: Ideal & Realities, England, Ashgate.
- Nimkoff, M.F 1965. Comparative Family System, Boston, Houghton Mifflin.
- Wodak, Ruth 2001. What CDA is about? (a summary of its history important concepts and its developments in Method of Critical Discourse Analysis), London, Sage Publication.
- مصاحبه‌ی غلام‌رضا گودرزی، 19/01/1391،www.olgu.ir
- مصاحبه‌ی محمد رضا زیبایی نژاد، 27/10/1391، www.isna.ir
- مصاحبه ی حسین بستان، 26/9/1391؛  www.mehrnews.com
- دبیرخانه ی امور تدوین الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری، www.oiip.ir
.