لاضرر به مثابه نظریه در ساختار نظام فقهی و حقوقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

لاضرر یکی از قواعد مهم حاکم بر نظام حقوق خانواده در اسلام است. درباره ی روایات لاضرر و چگونگی استفاده از آن در استنباط احکام شرعی در نظام حقوقی اسلام به طور کلی و در نظام حقوق خانواده به طور خاص دیدگاه های گوناگونی توسط فقیهان ابراز شده است. با وجود اهمیت مباحث انجام شده درباره ی این روایات در این نوشتار تلاش می شود مجموعه ی این مباحث در قالب نظریه ی نهی و نفی ضرر بازخوانی مجدد شود. هر چند مباحث مربوط به سند این روایات و امور پیرامونی آن نیز مهم است، اما به دلیل نبود اختلاف در اصل اعتبار این ادله از این گونه مباحث صرف نظر شده است. همچنین برای ساماندهی نظریه به جای ورود به متن روایات و مدلول شناسی آنها، ابتدا حوزه های نظریه و سطوح نظام حقوقی اسلام شناسایی شده و با نگاه نظام مند جایگاه نفی و نهی از ضرر در آنها بررسی شده است.

کلیدواژه‌ها


  • آملی، محمدتقی 1413ق. کتاب المکاسب و البیع (تقریرات ابحاث النائینی)، قم، الاسلامی.
  • انصاری، مرتضی 1414ق. رسائل فقهیه، قم، کنگره شیخ انصاری.
  • — 1415ق. کتاب الطهاره، قم، الهادی.
  • — 1420ق. کتاب المکاسب، قم، مجمع الفقه الاسلامی.
  • بجنوردی، سید محمد حسین 1419ق. القواعد الفقهیه، قم، الهادی.
  • حر عاملی، محمدبن ‌حسن 1414ق. وسائلالشیعه، قم، آل‌البیت لاحیاءالتراث.
  • حسینی ‌مراغی، سید میر عبدالفتاح 1416ق.  العناوین الفقهیه، قم، الاسلامی.
  • حکیم، سید عبدالصاحب 1416ق. منتقی الاصول، قم، الهادی.
  • حیدری، سید کمال 1379. قاعده لاضرر و لاضرار (ابحاث سید محمد باقر صدر)، قم، دارالصادقین.
  • خوانساری، محمد علی 1415ق.  الموسوعه الفقهیه المیسره، قم، مجمع الفکر الاسلامی.
  • خویی، سید ابوالقاسم 1407ق. کتاب الحج، قم، العلمیه.
  • — 1366ق. مصباح الفقاهه، قم، حاجیانی.
  • سید عدنان، سید منیر 1414ق. الرافد (تقریرات سید علی سیستانی)، قم، مکتب آیت‌‌الله العظمی السید السیستانی.
  • سیستانی، سید علی 1414ق.  قاعده لاضرر و لاضرار، قم، مکتب آیت‌الله العظمی السید علی السیستانی.
  • صدر، سید محمد باقر 1417ق. بحوث فی علم الاصول، قم، دائره المعارف فقه اسلامی.
  • طوسی، محمدبن حسن 1365ق. تهذیب الاحکام، دارالکتب الاسلامیه.
  • عراقی، ضیاءالدین 1420ق. مقالات الاصول، قم، مجمع الفکر الاسلامی.
  • متقی ‌هندی، علاءالدین ‌علی 1419ق. کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، تدوین محمود عمر الدمیاطی، بیروت، دارالکتب العلمیه.
  • فاضل ‌تونی، عبدالله‌بن‌ محمد 1412ق.  الوافیه فی اصول الفقه، قم، مجمع الفکر الاسلامی.
  • کاتوزیان، ناصر 1379.  وقایع حقوقی، تهران، شرکت سهامی انتشار.
  • کاظمی‌خراسانی، محمد علی 1409ق. فوائد الاصول، قم، الاسلامی.
  • مؤمن، محمد 1419ق. تسدید الاصول، قم، الاسلامی.
  • محدث ‌نوری، حسین 1408ق. مستدرک الوسائل و مستنبط الوسائل، قم، آل‌البیت لاحیاءالتراث.
  • مکارم ‌شیرازی، ناصر 1411ق.  القواعد الفقهیه، قم، الامام امیرالمؤمنین (ع).
  • تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
  • موسوی ‌بغدادی، علی‌بن ‌حسین (سید مرتضی) 1415ق. الانتصار، قم، الاسلامی.
  •  — 1405ق. رسائل المرتضی. قم، دارالقرآن.
  • موسوی الخمینی، سید روح‌الله 1410ق. کتاب البیع. قم، اسماعیلیان.
  • نجفی ‌خوانساری، موسی 1418ق. منیة الطالب فی شرح المکاسب، تقریرات میرزا محمد حسین نائینی،  قم، الاسلامی، ج1 و 2 و 3.
  • هاشمی ‌شاهرودی، سید علی. دراسات فی علم الأصول تقریرا لابحاث سماحةآیةاللهالعظمی السید ابوالقاسم الخوئی، قم، دائرة المعارف الفقه الاسلامی.

Birks, Peter. The Concept of a Civil Wrong(Philosophical Foundation of Tort Law), Edited by David